Noc św. Andrzeja - Wróżbita, 1867

olej, płótno dublowane, 108 x 131 cm; sygn. p. d.: H. Siemiradzki / 1867 Praca pochodzi od rodziny artysty. Oferowany obraz jest przykładem wczesnej twórczości Henryka Siemiradzkiego. W 1867 roku artysta odbywał studia na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Praca ta w znacznym stopniu różni się od póź niejszej, szeroko znanej twórczości artysty, kiedy to po studiach w Monachium i Rzymie uległ wpływom akademizmu i modzie na malarstwo historyczne. Tu mamy przykład dzieła ilustrującego święto wynikające z tradycji pogańskiej, ludowej, zaadaptowane przez kulturę chrześcijańską. Oto dwie panny na wydaniu wysłuchują z uwagą tego, co ma im do powiedzenia wróżbita w tą magiczną noc na temat ich zamążpójścia, posługując się popularnym również w dzisiejszych czasach zabiegiem lania wosku i odczytywania przyszłości z jego cienia Siemiradzki w bardzo wymowny sposób przedstawił trzy typy postaci. Dwie młode dziewczyny, bardzo różniące się między sobą osobowością i temperamentem: siedząca brunetka, zmysłowa i wyzywająca jest zaprzeczeniem stojącej blondynki, skromnej i niewinnej, zafascynowanej wręcz przebiegiem wróżby. To zestawienie było popularne w kulturze XIX wieku, choćby postacie złej, okrutnej Balladyny i dobrej Aliny. Wróżbita natomiast, osoba widząca i rozumiejąca rzeczy, jakich nie pojmują inny, został ukazany jako postać niepokojąca i demoniczna, skryta w cieniu. Jedynie jego twarz oświetlona została deli katnie przy pomocy ustawionej na stole świecy. Właśnie ta świeca, będąca niezbędnym rekwizytem w Noc św. Andrzeja, jest zarazem jedynym źródłem światła na obrazie. Blask jej płomienia tworzy plastykę, wyłania z mroku scenę, ale zarazem dodaje jej magicznego charakteru. Jest to dzieło absulutnie wyjątkowe zarówno ze względu na okres jego powstania jak i na ludową tematykę. Jedną z nielicznych znanych analogii może stanowić obraz z 1880 roku znajdujący się we Lwowskiej Galerii Sztuki, „Noc Świętojańska”, przedstawiajacy rozbawioną grupę młodych osób zgromadzonych dookoła ogniska.