Szwoleżerowie polscy w bitwie pod Wagram

olej, płótno dublowane; 73 x 112 cm;
sygn. l. d.: Wojciech Kossak/ 1893

lit.: Mała encyklopedia sztuki polskiej, Kraków - Kluszczyński, il. s. 86

Bitwa pod Wagram - jedna z największych i najbardziej krwawych bitew w kampaniach napoleońskich - rozegrała się w dniach 5-6 lipca 1809 r. w pobliżu wsi Wagram , 15 km na północny wschód od Wiednia. Umocniła ona pozycję Napoleona i znacznie osłabiła siłę Austriaków. I choć główną rolę odegrała w niej artyleria to jednak nie małe znaczenie miała tradycyjnie jazda. W przebiegu bitwy - w końcowej fazie natarcia - znakomicie zapisała się polska kawaleria - Szwoleżerowie Gwardii. Zaatakowała austriackich ułanów, pochodzących w większości z ziem zabranych Polsce, i odebrała ułanom ich lance. Szwoleżerowie radzili sobie zdobytymi lancami tak dobrze w dalszym ciągu bitwy, że po Wagram cesarz przydzielił im lance na stałe i zmienił nazwę formacji na szwoleżerów-lansjerów.
Po śmiercionośnym ranieniu francuskiego dowódcy, generała de Lasalle, do walk zostali włączeni Polacy. " […] zerwał Krasiński szwadrony swe do ataku. Wpadli na jazdę austriacką w ułańskich kaskach, ciemno-zielonych mundurach, z lancami o czarno-żółtym proporcu. W zaciętym boju wydzierali im lance, sami tylko pałaszami zbrojni i szerzyli spustoszenie tą polską bronią" [M. Kukiel, Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, s. 198].
Wojciech Kossak ujął na obrazie epizod z wejścia polskiej kawalerii na scenę bitwy pod Wagram - przetasowanie konnych przed linią artylerii austriackiej. Centralnie ukazany został dowódca szwoleżerów - generał Wincenty Krasiński - z uniesioną szablą, w wirze walki utracił nakrycie głowy.
W obrazie zwraca uwagę różnorodność ujęć jeźdźców, echem odzywają się szwoleżerowie malowani na obrazach Piotra Michałowskiego, sylwetki konnych z kompozycji Józefa Brandta. Krwawej bitwie towarzyszy piękny lipcowy, nasycony słońcem dzień. Wrażenie pleneru zdaje się odgrywać w obrazie Kossaka nie mniej ważną rolę niż heroizm zwycięzców, dramat rannych i zabitych. W czasie, gdy artysta tworzył rozległą kompozycję Szwoleżerów polskich w bitwie pod Wagram był w toku prac nad Panoramą Racławicką, ukończoną w 1894 roku.