Formy, 1957

monotypia, tempera, papier naklejony na płótno; 84 x 65 cm;
sygn. p. d.: / Maria Jarema 57/ Paryż (ołówkiem)
Na odwrocie dwie nalepki: VI?ME BIENNALE DU MUSÉE D’ART MODERNE DE S?O PAOLO Maria Jarema / FORMES / 84x65 / 1957/ (TECHNIQUE: détrempe - monotypie) / Własność: Kornel Filipowicz, Cracovie, Dzierżyńskiego 23 A, Pologne oraz napisy autorskie?: Formy 1957 (Paryż?)/ Kod Nr. 384 – monot. temp., 84 x 65 oraz nalepka z: Musée d`Art et d`Histoire Salle des Casemates z r. 1963 (nr 39)
oraz napisy na krośnie: Pol.[nische]botschaft oraz w osobnych kółkach Z (czerwoną kredką) poniżej  S (niebieską kredką)

Maria Jarema ucieleśnia postawę artysty bezgranicznie oddanego sztuce, nadała swojej twórczości wymiar ponadczasowy, wymykając się definicjom kierunków i narzuconych przez krytyków podziałom. Całe swoje życie poszukiwała inspiracji, nowych rozwiązań, poddawała się jedynie własnej dyscyplinie. Dzięki odwadze eksperymentowania stworzyła dzieła wybitne. Prace artystki posiadają efekty wizualne, ale są dalekie od powierzchownej dekoracyjności. Najwybitniejsze dzieła malarskie Jaremy powstały w ostatnich latach jej życia.
Proponowany Państwu obraz zalicza się do tej grupy. Jest to dzieło z 1957 roku pt.: „ Formy”. Praca była pośmiertnie wystawiana na Biennale Sztuki Współczesnej w S?o Paulo (1961 r.) oraz w 1963 latach w Genewie w Muzeum d`Art et d`Histoire. W II połowie lat 50’ artystka eksperymentowała z nowymi prądami. W wymienionej pracy daje o sobie znać m.in. : abstrakcja geometryczna oraz sztuka kinetyczna, wszystko zjednoczone w całość.  Powołując się na słowa Tadeusza Kantora, który określał twórczość Marii Jaremy, jako taniec z przestrzenią, możemy przypisać wymieniony obraz do tej charakterystyki. W prostokątnym polu, zarysowuje się abstrakcyjny porządek kształtów. Mnogość warstw i zmienność rządzących nimi rytmów zamyka jakoby przestrzeń w dwóch planach. Figury geometryczne wydają się być na drugim planie. Wybijają się z żółtego tła poprzez ciemny kontur. Rozjaśnione w paru miejscach jasnożółtymi i jasnoróżowymi prostokątami rozświetlając ciemny obszar drugiego planu. Na stykające się ze sobą owoidalne formy, nakładają się figury z drugiego planu tworząc „taniec z przestrzenią”. Niczym dźwięki przenikając się nawzajem tworzą spięcia, powodując ruch. W efekcie powierzchnia kompozycji sprawia wrażenie zmiennej. Całość dopełniają figury geometryczne w formie czworokątów nałożonych na początkowy wzór. Czerwone kwadraciki „wychodzą” do przodu, jednocześnie szare „chowają się”. Wszystkie warstwy pomimo innych form wzajemnie się przenikają, tworząc jedność. W tym wypadku połączenie tempery z monotypią pozwoliło uzyskać kontrast fakturowy. Rozbite fragmenty mogą przywoływać na myśl cząsteczki nierozpoznawalnej już całości. Ten efekt to wieloletnie doświadczenie artystki, która przez lata lawirowała pomiędzy przedstawieniem figuratywnym a abstrakcyjnym. Twórczość Jaremianki ukazuje stopniowo występującą deformację w przedstawieniach figuratywnych. Proces ten prowadził w efekcie do rozbicia figury na drobne cząsteczki, w której to rozpoznanie pierwowzoru jest niemożliwe. Efekt tego zabiegu można doświadczyć w omawianym obrazie
Maria Jarema urodzona 24 listopada 1908 w Starym Samborze. Polska malarka, rzeźbiarka i scenografka. Zaczynała naukę od rzeźby w latach 1929-1935 u Xawerego Dunikowskiego w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Była współzałożycielką awangardowej i radykalnie lewicowej Grupy Krakowskiej. Współpracowała z teatrami Cricot, Cricot 2 oraz teatrzykiem kukiełkowym Adama Polewki.
Przed II wojną światową zajmowała się głównie rzeźbą, jej prace wykonane w tej technice w trakcie studiów lub bezpośrednio po nich są w pełni dojrzałe. Twórczość tą porzuciła po wojnie dla malarstwa. Tworzyła obrazy abstrakcyjne. Od 1951 wykonywała monotypie. Wykonane tą techniką obrazy często łączyła z farbami olejnymi bądź temperami. Okresem przełomowym dla wypowiedzi twórczej artystki był pobyt w Paryżu w 1937 roku, oglądała tam najnowsze wynalazki w dziedzinie sztuki awangardy europejskiej. Podczas wojny tworzyła mało, związane było to z trudnościami życia w okupowanym kraju. Zakończenie wojny jest dla Marii Jaremy początkiem nowego etapu twórczości. Pierwsze próby transformacji rzeczywistości dokonane w latach wojennych stają się nową drogą twórczą malarki. W ostatnich latach życia wróciła do pracy nad rzeźbą, w malarstwie eksperymentowała. Tworzyła prace sytuujące się poza wszelkimi konwencjami i nakazami. Fascynowała ją postać ludzka, jej miejsce w przestrzeni, a także przedstawienie ruchu w obrazie. Artystka zmarła 1 listopada 1958 w Krakowie.  Przyjaciele nazywali ją Jaremianką.
Proponowany Państwu obraz wpisuje się w najlepszy okres twórczości Marii Jaremy. Stanowi syntezę pierwiastka intelektualnego i zmysłowych wrażeń. Powstał rok przed śmiercią artystki, reprezentując jej wieloletnie poszukiwania.

Bibliografia
1. Barbara Ilkosz, Maria Jarema 1908-1958, katalog wystawy, Wrocław 1998, s.69  (reprodukcja czarno-biała)
2. Agata Małodobry, Maria Jarema, Bosz, Olszanica i Muzeum Narodowe w Krakowie, 2008.
3.  Pologne a la VIe Biennale de S?o Paolo, Sao Paolo 1961, [wstęp:] R. Stanisławski, poz. nr 2; Opis w katalogu: Formes, 1957 / détrempe-monotypie, 84 x 65 / col. Kornel Filipowicz, Cracovie
4. Deux artistes polonaises: Maria Jarema, Maria Hiszpańska-Neumann, Musee d`Art et d`Histoire Salle des Casemates, Geneve 12 Octobre-